Projectgebied Ikombe
Ikombe is een kleine plaatsje op het Yatta Plateau. Het is gelegen in Ukambani, een gebied in het zuidoosten van Kenya. Ukambani is een zogenaamd aride gebied, korte regenperiodes worden afgewisseld met langdurige droogtes. Veel bewoners in Ikombe en omgeving zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van landbouw activiteiten. Door vaker optredende droogte wordt dit steeds moeilijker.
In de omgeving van Ikombe zijn alleen seizoensriviertjes te vinden. Hierin stroomt tijdens het regenseizoen water. Maar daarna is het water weg en kan niet worden benut. Door het bouwen van betonnen stuwdammen wordt dit water vastgehouden en kan het gebruikt worden als drinkwater voor de bewoners en hun vee. Daarnaast biedt het hen kansen om verschillende gewassen te gaan verbouwen door middel van irrigatie. Hiermee kunnen ze hun voedselzekerheid en inkomen verbeteren.
Deelgebieden:
In de periode 2020 – 2023 zijn tijdens verschillende projecten 12 dammen gebouwd in twee deelgebieden. Deze zijn gelegen langs de volgende seizoensriviertjes:
- Ivutini – in samenwerking met Kiundwani Self Help Group & Ndekya S.H.G.
- Mbakoni West – in samenwerking met Ngomani Self Help Group
In een derde deelgebied, Mbakoni East, worden sinds 2023 ook dammen gebouwd. Lees meer over de voortgang van de activiteiten in dit deelgebied op de projectpagina “Droge Rivierbeddingen – Bron van Water“.
Projectgebied Ikombe
Behaalde resultaten
De projecten rond Ivutini en Mbakoni West hebben de volgende resultaten opgeleverd:
- 12 stuwdammen gebouwd in seizoensriviertjes voor opvang van water
- 4 waterputten met handpompen geinstalleerd voor schoon drinkwater
- 360 mensen getraind in waterbeheer, milieu en nieuwe landbouwmethodes
- 3 demo-tuinen met 10 netkassen en 14 drips aangelegd voor praktische training
- 61 boeren geholpen kleine tuinbouwbedrijfjes op te zetten
- Oeverbeschermingszones gecreeerd en bomen geplant om erosie tegen te gaan
Uitgevoerde activiteiten
Onderstaand gedeelte geeft een beschrijving en een foto impressie van het gebied en de verschillende activiteiten die zijn uitgevoerd.
Scroll daarvoor naar beneden of klik op één van onderstaande buttons.
Problemen in beeld
De seizoensriviertjes rond Ikombe staan vrijwel het gehele jaar droog (foto 1). Alleen tijdens het regenseizoen is hier water te vinden. Slagregens kunnen dan erosie van de oevers en landbouwgronden veroorzaken (2). Op deze gronden verbouwen boeren met name mais en bonen. Door de steeds vaker optredende droogtes mislukken de oogsten regelmatig (3). Ook water voor huishoudelijk gebruik is dan moeilijk te vinden. Vaak worden de kinderen erop uit gestuurd om water te halen (4). Dit water is vaak vervuild en veroorzaakt ziektes (5).
Om de inwoners van dit gebied toch kansen te bieden om in hun levensonderhoud te voorzien zijn activiteiten m.b.t. waterretentie en erosiebestrijding uitgevoerd. Daarnaast zijn trainingen georganiseerd in bv verbeterde landbouwmethodes. Deze activiteiten worden hieronder beschreven.
Project voorbereiding
Self-Help Groepen
NACODEV, onze Kenyaanse uitvoerende partner-organisatie, werkt samen met lokale gemeenschappen, zoals hier in Ikombe. Zij zijn het die een verzoek voor de bouw van een dam indienen bij NACODEV.
Vaak komt de vraag vanuit een officieel geregistreerde ‘self-help’ groep. Zo niet, dan wordt deze eerst opgericht.
Alle groepen krijgen training om organisatorische vaardigheden te ontwikkelen (capacity building).
In dit gebied wordt samengewerkt met de groepen Kiundwani, Ndekya en Ngomani.
Startoverleg en zoeken projectlocaties
Nadat er fondsen beschikbaar zijn gekomen wordt een startoverleg georganiseerd (foto 1). De planning wordt besproken en de taken verdeeld.
De projectgroep gaat de meeste activiteiten zelf uitvoeren en wordt dus in alle projectfasen betrokken.
Een van de eerste taken is het helpen zoeken naar geschikte locaties. Dit zijn locaties die goed toegankelijk zijn, maar de ondergrond moet ook geschikt zijn. Bij voorkeur kruist een rotslaag de bedding zodat de dam een stevige fundering heeft die weinig water doorlaat (2).
Millieu Effecten Rapportage
Voor het verkrijgen van een bouwvergunning wordt een Milieu Effecten Rapportage opgesteld door de NEMA (National Environmental Management Authority). Tijdens de uitvoer worden de self-help groepen geconsulteerd.
Ook worden de deelnemers getraind in diverse zaken om het milieu en de natuur rond de seizoensriviertjes te beschermen. Bijvoorbeeld over het voorkomen van erosie en het terughoudend gebruik van pesticiden omdat die het watermilieu kunnen vervuilen.
Regels m.b.t. milieubescherming worden opgesteld en ondertekend door de groepsvertegenwoordigers.
Inmeten dammen
Op de projectlocatie wordt de dam ingemeten om de maten te berekenen (foto 1 en 2). Dit wordt gedaan met een theodoliet. Ook het verval van de rivierbedding wordt gemeten zodat duidelijk wordt tot hoever de bedding onder water komt te staan.
De metingen worden in een technisch rapport samengevat (3). Dit rapport is nodig om een bouwvergunning voor de dam aan te vragen bij de ‘Water Resources Authority’.
Bouw waterdammen
Verzamelen materialen
Een groot deel van de materialen voor de bouw van de dammen wordt door de projectdeelnemers zelf bij elkaar gebracht (foto 1). Zo zijn zand en stenen meestal in de buurt te vinden. Alle deelnemers helpen om deze te verzamelen (2). Van een deel van de stenen wordt gravel gemaakt. Bij elkaar moet er veel gegraven, gehakt en gebikt worden. Ook is er water nodig voor het mixen van cement, dat soms van ver aangevoerd wordt (3).
Ondertussen koopt NACODEV de benodigde materialen zoals cement (4), staal en hout (5), spijkers en ijzerdraad.
Bouw dammen
De groepen maken de dammen onder begeleiding van een ervaren vakman. Eerst wordt er een geul gegraven voor de fundering over de volle breedtee van het riviertje. Deze wordt opgevuld met stenen en cement.
Op de fundering wordt een houten mal geplaatst. Zand, gravel, cement en water worden gemixt en samen met stenen in de mal gestort. Een metalen frame geeft hierbij extra stevigheid.
De dam loopt tot ver door in de oever. Dit voorkomt dat overstromend water de oever wegspoeld.
Dammen klaar
Nadat de dammen netjes zijn afgewerkt zijn ze klaar. In totaal zijn er 12 dammen gemaakt:
Kiundwani S.H.G.:
Ngomano, Kisemeini, Muteti, Katumo en Mutuku dam
Ndekya S.H.G.:
Maviani, Ndele, Kyambuni en Silanga dam
Ngomani S.H.G.:
Ikuyuni, Mbevo en Malivini dam
Dammen stromen vol
Tijdens het eerste regenseizoen na de bouw stromen de dammen vol met water. Een groot deel van de rivierbedding wordt onderwater gezet, tot soms meer dan 100 meter ver. Een hele voorraad water dat goed gebruikt kan worden in het komende droge seizoen.
De bewoners zijn erg blij met het resultaat en zijn de sponsors erg dankbaar voor hun financiële bijdrage!
Graven waterputten
Installeren handpompen
Op den duur kunnen dammen verzanden. Dit is op zich niet erg omdat het water in het zand wordt opgenomen. Tussen de zandkorrels bevindt zich namelijk open ruimte (zo’n 33%) dat opvult met water. Het water verdampt zo minder snel. Maar het water winnen wordt wel lastiger.
Op andere plekken verzanden dammen niet en blijft er open water. Dit kan makkelijk vies worden.
Om het water makkelijk en schoon uit de rivierbedding te halen wordt een waterput op de oever gegraven (foto 1 en 2). Hierop wordt een handpomp geplaatst (3).
Schoon drinkwater
Via het grondwater komt het opgevangen water van de dam in de put terecht. De zandige bodem zorgt ervoor dat het water gefilterd wordt. Hierdoor komt het schoon uit de pomp. Dit helpt door water overgebrachte ziekten te voorkomen.
Trainingen & demo-tuinen
Trainingen
Alle groepen krijgen 6 dagen training (verdeeld over meerdere weken) op het gebied van waterbeheer, verbeterde landbouwmethodes en bescherming van de leefomgeving/milieu. De trainingen worden deels gegeven door experts van bv onderzoeksinstituten.
Zo krijgen de deelnemers kennis over hoe ze gewassen kunnen verbouwen onder droge omstandigheden. Bv door bodembedekkers, zoals ‘thorny melon’ te planten tussen gewassen. Of door gewassen te planten in verdiepte plantgaten gevuld met organisch materiaal, dat water goed vasthoudt.
Opzetten demo-tuinen
Om de projectdeelnemers praktische training te geven in het verbouwen van groenten worden demo-tuinen opgezet. Een demo-tuin bestaat uit een netkas met een drip-systeem. Een van de deelnemers stelt hiervoor grond beschikbaar en zorgt ook voor palen en compost. Later zal deze persoon de demo-tuin overnemen.
Een netkas zorgt voor bescherming tegen de felle zon en plaagdieren. Hiermee kan het gebruik van pesticiden sterk worden teruggedrongen.
Het drip-systeem helpt om zuinig met water om te gaan. Elk plantje krijgt zo precies genoeg water.
Praktische training
Naast het bouwen van een netkas en het opzetten van een drip-systeem (foto 1) leren de deelnemers allerlei groenten te verbouwen zoals tomaten, uien, sukuma wiki (bladkool), snijbiet maar ook fruit, zoals bananen (2).
Onder begeleiding van een ‘extension officer’ gaan ze zelf aan de slag en zaaien de groenten in zaaibedden (3). De zaailingen worden uitgeplant in de bedden (4) waarop de drip-lijnen zijn uitgerold (5). Er wordt geleerd hoe je het beste onkruid kan bestrijden, ziektes kan herkennen, wanneer er geoogst kan worden (6) en hoe de oogst bewaard kan worden.
Opzetten tuinbouwbedrijfjes
Inkomsten genereren
Het doel van het beschikbaar maken van water en alle trainingen is om boeren de mogelijkheid te geven hun eigen tuinbouwbedrijfje op te zetten. Hiermee kunnen ze hun eigen voedselzekerheid vergroten en inkomsten genereren. Het opzetten van een tuinbouwbedrijfje doen ze zelf en is op vrijwillige basis.
Follow-up
De agricultural extension officer van NACODEV bezoekt alle projectdeelnemers op de boerderijen en helpt ze een tuinbouwbedrijfje te starten. De extension officer komt regelmatig terug om te zien hoe het gaat en geeft indien nodig op-maat trainingen.
Bestrijden van erosie
Beschermen oevers en landbouwgronden
Een belangrijk onderdeel van het project is het beschermen van de oevers en landbouwgronden rondom de dammen tegen erosie. Tijdens het regenseizoen kunnen door zware regenval sterke waterstromen door de seizoensriviertjes razen. Vooral na een langdurige droogte kan de grond het water niet goed opnemen zodat veel water afstroomt. Daarom worden oeverbeschermingszones aangelegd.
Ook worden boeren gestimuleerd terrassen te graven op hun land, zodat vruchtbare grond niet wegspoelt. Hiervoor wordt gereedschap uitgedeeld aan de groepen.
Bomen en olifantsgras planten
De zones worden afgebakend met terrasvormige geulen en richels (foto 1). Dit voorkomt dat de landbouwgrond in de dam afspoelt. Het verzanden van de dammen is op zich niet erg, maar dit type grond (vaak leem of klei) kan, in tegenstelling tot zand, geen water in zich opnemen. Tussen zandkorrels bevindt zich namelijk ruimte dat opvult met water. Bij klei en leem is dat niet het geval.
De zones worden beplant met bomen (2) en olifantsgras (3). De natuurlijke vegetatie wordt met rust gelaten. De wortels van de bomen en planten zorgen ervoor dat de grond goed vastgehouden wordt en niet erodeerd.
Veevoer
Het olifantsgras kan gemaaid worden omdat het prima als veevoer gebruikt kan worden. Door het te maaien blijven de wortels de grond vasthouden en kunnen weer uitlopen.
Groene natuurstroken
Na verloop van tijd onstaan groene natuurstroken waarin allerlei planten en vogels zich thuis voelen.